p. dr hab. Joanna Jasińska - PROMOCJA ZDROWIA - wykład z dn. 27.10.2022 // dn. 03.11.2022 // 17.11.2022 // 24.11.2022 // Zagadnienie do zaliczenia testu // 2 TESTY zaliczeniowe z dn.05.02.2023 i 06.02.2023 r.

Celem kształcenia jest:

przekazanie studentom wiedzy dotyczącej podejmowania działań profilaktycznych, wykształcenie umiejętności dostrzegania problemów promocji zdrowia, przekazanie informacji dotyczących świadczeń profilaktycznych, przekazanie wiedzy dotyczącej promocji zdrowia.

Agenda wykładu nr 1 z dn. 27.10.2022:

1. Definicja Promocji Zdrowia

2. Cele działań w promocji zdrowia

3. Edukacja zdrowotna.

4. Cele działań w edukacji zdrowotnej

5. Różnica pomiędzy promocją zdrowia a prewencją chorób.

6. Cele działań w edukacji zdrowotnej.

7. Funkcje edukacji zdrowotnej

8. Modele edukacji zdrowotnej

9. Efekty edukacji zdrowotnej

Temat nr 1: Promocja zdrowia a prewencja MODELE EDUKACJI ZDROWOTNEJ

DEFINICJE ……różne

-Proces w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i społeczności w której żyją (Williams) -Całokształt działań zmierzających do kształtowania zachowań zdrowotnych ludzi by rozwijać kompetencje skutecznego wpływania na zdrowie własne i społeczności w której żyją ( Charońska )

* Każda planowana działalność ukierunkowana na uczenie się o zdrowiu i chorobie ( Tones, Green) * Proces pedagogicznospołeczny wykorzystujący metody stosowane w naukach społecznych ( pedagogice, psychologii, socjologii, ekonomii, prawodawstwie, w kierunku zmiany zachowań o charakterze prozdrowotnym osób i grup społecznych ( Krawański ).

CECHY DEFINICJI WSPÓLCZESNEJ

* UCZENIE SIĘ

* PROCES CAłOŻYCIOWY

* ODDZIAŁYWANIE NA JEDNOSTKI I GRUPY DOBROWOLNOŚĆ UDZIAŁU

* INTERDYSCYPLINARNOSĆ (wg Woynarowskiej).

Cele edukacji …….

* Wiedza * Nawyk * Przekonania * Postawy * Umiejetności * Zachowania

Różnica pomiędzy promocją zdrowia a prewencją chorób

PREWENCJA

CHOROBA ZDROWIE

PRZECIWDZIAŁANIE UTRZYMANIE AKTUALNEGO >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> STANU ZDROWIA

PROMOCJA

ZDROWIE >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> CHOROBA

POTĘGOWANIE PRZECIWDZIAŁANIE

PODNOSZENIE JAKOŚCI ŻYCIA

Edukacja zdrowotna - kryteria

wg K. Tones

- Kryterium podejścia do rozwiązywania problemów zdrowotnych,

- Kryterium wyjaśniania podstaw teoretycznych podjętego działania

Cele działań

* PROMOCJA ZDROWIA

* EDUKACJA ZDROWOTNA

Cele działań w promocji zdrowia

Środowisko fizyczne,

- eliminacja zagrożeń dla zdrowia, poprawa warunków życia i pracy

Środowisko społeczne,

- normy społeczne – utrwalanie lub modyfikacja istniejących norm albo kształtowanie nowych w zależności czy sprzyjają zdrowiu

- percepcja norm – zmiana lub utrwalenie indywidualnej percepcji norm

Służby społeczne, poprawa istniejących lub tworzenie nowych służb socjalnych i zdrowotnych w zależności od tego, czy sprzyjają zdrowiu i zaspakajają potrzeby społeczności

System wsparcia w społeczności wspieranie lub tworzenie różnych grup samopomocy

Cele działań w edukacji zdrowotnej

- Wiedza zwiększenie lub korekta wiedzy dotyczącej zagrożeń dla zdrowia, chorób, metod zapobiegania, specyficznych problemów zdrowotnych

- Postawy kształtowanie pozytywnych postaw wobec zdrowia

- Umiejętności kształtowanie umiejętności umożliwiających właściwe zachowania zdrowotne, ich zmianę, radzenie sobie w nowych sytuacjach życiowych

Rodzaje działań w edukacji zdrowotnej

DZIAŁANIE >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> STYL ŻYCIA ( indywidualne i zbiorowo )

DZIAŁANIE >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> WARUNKI ŻYCIA ( indywidualnie i zbiorowo )

Funkcje edukacji zdrowotnej

>>> Funkcja personalizacyjna >>> Funkcja orientacyjna >>> Funkcja rozwojowa >>> Funkcja kompensacyjna >>> Funkcja socjalizacyjna >>> Funkcja emancypacyjna >>>

Funkcja kulturowa >>> Funkcja personalizacyjna >>> ( i tak w kółko te same funkcje ) >>> Funkcja ..... >>> .....

Funkcje edukacji zdrowotnej

Orientacja – dokonywanie świadomych wyborów, najbardziej optymalnego modelu życia dzięki zobiektywizowanej i przyswojonej wiedzy o zdrowiu.

Personalizacja – udzielanie pomocy w kształtowaniu samego siebie, autokreowanie

Rozwój – umożliwienie jednostce gromadzenia nowych doświadczeń oraz osiągania nowych kompetencji na miarę własnych potrzeb, możliwości zdrowotnych i rozwojowych.

Kompensacja – uzupełnianie i wzbogacanie informacji na temat zdrowia, choroby, postępowania w stanach zagrożenia chorobą, wyrównywania braków środowiskowych.

Socjalizacja – przyswajanie przez jednostkę kultury zdrowotnej danej grupy, przygotowanie do twórczego udziału w życiu społecznym, konstruktywnej w niej roli z punktu widzenia zdrowia.

Emancypacja – zapewnienie jednostce niezbędnego zasobu wiedzy pozwalającej rozeznać się i ocenić własne możliwości związane z sytuacją zdrowotną i rozwojową.

Kultura – otwiera jednostce możliwość szerokiego i nieograniczonego uczestnictwa w kulturze, aktywnego i twórczego wkładu w rozwój kultury zdrowotnej.

CECHY EDUKACJI ZDROWOTNEJ

* PLANOWOŚĆ * CELOWOŚĆ * INTERAKCYJNOŚĆ * TRWAŁOŚĆ SKUTKÓW * RELATYWNOŚĆ *

* DŁUGOTRWAŁOŚĆ * UKIERUNKOWANIE ZMIAN * INTENCJONALNOŚĆ * PLANOWOŚĆ * ..... *

Modele edukacji zdrowotnej

Model – z języka łac. MODULUS znaczy miara, wzór – oznacza wzór według którego coś jest lub będzie wykonywane. Model konstrukcja o charakterze hipotetycznym, przedstawiająca w sposób schematyczny i uproszczony jakiś przedmiot, stan rzeczy lub proces

Edukacja zdrowotna – modele

wg DR ZOFII ANTONINY SŁOŃSKIEJ

- model zorientowany na chorobę,

- model zorientowany na czynniki ryzyka,

- model zorientowany na zdrowie

Model zorientowany na chorobę

Model I

------------------------------------------------------------------------------------------------------

>>>>> Choroba A Choroba B Choroba C

Priorytety Choroba wieńcowa Nowotwory złośliwe Choroba zębów

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

>>>>> Czynniki ryzyka Czynniki ryzyka Czynniki ryzyka

Działania ---------------------------------------------------------------------------------------

Dieta, Palenie tytoniu brak fluoru

Palenie tytoniu Dieta Niski poziom

Nadciśnienie Zagrożenia higieny

Niska aktywność zawodowe Dieta

fizyczna Skażenie środowiska

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

Model zorientowany na chorobę

- Cel – zapobieganie określonym jednostkom chorobowym,

- Działania – skierowane są na grupy czynników ryzyka związane z poszczególnymi jednostkami chorobowymi,

- Rezultat – uniknięcie choroby

Model zorientowany na chorobę - mankamenty

-Pomijanie pozytywnego aspektu oddziaływań na wzmocnienie i podniesienie potencjału zdrowotnego jednostek,

-Niezrozumienie przez wielu ludzi sensu zmiany własnych upodobań, czy przyzwyczajeń na rzecz zachowań odbieranych często jako mało przyjemne i prowadzące do odległych i niezrozumiałych korzyści.

Model II

------------------------------------------------------------------------------------------------------ >>>>>>> Czynniki ryzyka Czynniki ryzyka Czynniki ryzyka

Priorytety Niska aktywność fizyczna Palenie tytoniu Dieta

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

Choroba A Choroba B Choroba C

Działania -------------------------------------------------------------------------------------------

Choroba Nowotwory Choroby

wieńcowa złośliwe zębów

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

Model zorientowany na czynniki ryzyka

- Cel – koncentrowanie się na eliminacji poszczególnych czynników ryzyka, ma to zapobiec nie jednej lecz kilku chorobom.

- Zaleta modelu – współpraca specjalistów w pracy edukacyjnej: onkolog, kardiolog, dietetyk, zwiększa to prawdopodobieństwo skutecznego oddziaływania na zachowania ludzi

Wada tego modelu – nie uwzględnia się pozytywnego aspektu zdrowia

Model III

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

ZDROWIE:

LUDZIE fizyczne,

psychiczne,

społeczne

PRIORYTETY --------------------------------------------------- DZIAŁANIA

Czynniki

wpływające na

zdrowie

----------------------

MIEJSCA Choroba:

fizyczna,

psychiczna,

społeczna

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

Model zorientowany na zdrowie

Zasada – ludzie z poszczególnych środowisk i grup społecznych winni aktywnie współuczestniczyć w definiowaniu własnych problemów zdrowotnych, brać udział w identyfikacji czynników oddziaływujących na ich zdrowie i zachowania zdrowotne oraz wpływać na kształtowanie i wdrażanie działań

Zadania – kompleksowe działania adresowane do ludzi zdrowych, budowanie i wdrażanie programów edukacji zdrowotnej, odchodzenie od przedmiotowego traktowania ludzi

Działania edukacyjne podejmowane zgodnie z zaleceniami modelu zorientowanego na zdrowie wpływać mają na czynniki kształtujące zdrowie w taki sposób aby zwiększać potencjał zdrowia we wszystkich jego wymiarach: fizycznym, psychicznym i społecznym.

Edukacja zdrowotna pomaga człowiekowi:

* poznać i lepiej zrozumieć siebie i swoje otoczenie (fizyczne i społeczne),

* widzieć i rozumieć, co wpływa pozytywnie, a co negatywnie na zdrowie i samopoczucie (fizyczne, psychiczne, społeczne i duchowe),

* rozwijać umiejętności umożliwiające prozdrowotny styl życia, radzenie sobie ze zmianami i trudnościami

Zalety edukacji zdrowotnej

* podejmowanie odpowiedzialnych wyborów i decyzji służących ochronie, utrzymaniu i poprawie swego zdrowia, w sposób uwzględniający potrzeby innych ludzi i środowiska,

* identyfikowanie własnych potrzeb i problemów zdrowotnych oraz podejmowanie działań w celu ich rozwiązania

Efekty edukacji zdrowotnej

Poziom I " ja i mój organizm"

Zadanie edukatora: zwiększyć, rozwinąć, zamienić wiedzę i umiejętności ludzi związane z:

1) funkcjonowaniem własnego organizmu;

2) zapobieganiem różnym kryzysom zdrowotnym poprzez własną aktywność i posiadane zasoby;

3) radzenie sobie w trudnych sytuacjach, które mogą być źródłem zagrożenia zdrowia;

4) funkcjonowaniem w chorobie;

Poziom II " ja i system opieki zdrowotnej"

Zadanie edukatora:

* obudzić, wzmocnić potrzebę kontrolowania statusu zdrowotnego (niezależnie od świadomości grupy ryzyka),

* wmocnić potrzebę "dokumentowania zdrowia" (np. przechowywania wyników badań, kart informacyjnych z konsultacji itp.);

* uzyskać gotowość do "odważnego", partnerskiego kontaktowania się z profesjonalistami, także dla wzmocnienia zdrowia;

* dostarczyć lub rozwinąć wiedzę na temat medycyny niekonwencjonalnej i zagrożeń z nią związanych,

* rozwinąć orientację co do praw i obowiązków klienta - odbiorcy usług oferowanych w obrębie systemu opieki zdrowotnej,

* zwiększyć świadomość związaną z prawami pacjenta.

Poziom III - "ja i moje środowisko"

Zadanie edukatora: zwiększyć poziom świadomości odnośnie czynników społecznych, politycznych i środowiskowych wpływających na zdrowie, a w szczególności:

1) przekonać o znaczeniu "rodzinnej historii zdrowia i choroby" w analizie różnych zagrożeń występujących lub mogących wystąpić w przyszłości;

2) wyjaśnić związki istniejące między zachowaniami własnymi i innych ludzi a stanem zdrowia osób bliskich;

3) przekonać o możliwości i słuszności poszukiwania pomocy w zachowaniu i poprawie zdrowia u innych ludzi, którzy byli skuteczni w radzeniu sobie z problemami podobnymi do naszych

4) dostarczyć argumentów za włączeniem się w lokalne przedsięwzięcia mające na celu prozdrowitną modyfikację środowiska życia (np. aktywizacja w celu stworzenia grupy nacisku na lokalnych liderów);

5) pomoc w rozwinięciu postawy otwartości i gotowości do podejmowania różnych inicjatyw prozdrowtnych.

Ćwiczenie do realizacji

PROSZĘ PODAĆ przykłady działań edukacyjnych mieszczących się w poszczególnych poziomach z uwzględnieniem podziału na te, których inicjatorem jest lub może być pielegniarka i na te, których inicjatorem i realizatorem jest inny profesjonalista Mogą to być przykłady działań łączonych

.............................................................................................................................................................................................

Agenda wykładu nr 2 z dn. 03.11.2022:

1. Promocja zdrowia a edukacja zdrowotna.

2. Profilaktyka chorób.

3. Profilaktyka pierwotna (I fazy)

4. Profilaktyka wtórna (II fazy)

5. Profilaktyka III fazy.

temat nr2: Promocja zdrowia to proces, który umożliwia ludziom kontrolę (panowanie) nad zdrowiem i jego poprawę.

Proces ten powinien przebiegać w 5 płaszczyznach:

1. tworzenie polityki prozdrowotnej – ma na celu podnoszenie rangi zdrowia we wszystkich obszarach życia społecznego i gospodarki oraz podejmowanie międzysektorowych działań na rzecz zdrowia (dotyczących m.in. mieszkalnictwa, transportu, urbanistyki, ochrony środowiska);

2. zmiana warunków życia i pracy na sprzyjające zdrowiu – takich, w których decyzje dotyczące spraw zdrowia podejmuje się łatwo, a nawet całkowicie odruchowo;

3. wzmacnianie działań społeczności – upodmiotowienie społeczności tak aby podejmowała we własnym imieniu kwestie związane ze zdrowiem;

4. kształtowanie zachowań prozdrowotnych (eliminowanie zachowań ryzykownych dla zdrowia, np. palenie tytoniu oraz podejmowanie tych służących zdrowiu np. odpowiedniego poziomu aktywności fizycznej) np. poprzez edukację zdrowotną oraz

5. zmiana sposobu działania sektora zdrowotnego, jego instytucji i pracowników – włączenie się instytucji oraz personelu ochrony zdrowia w zadania inne niż medycyna naprawcza oraz większa wrażliwość na potrzeby użytkowników systemu.

Promocja zdrowia została zdefiniowana w ten sposób przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) w 1986 r. w Karcie Ottawskiej przedstawionej podczas Pierwszej Międzynarodowej Konferencji Promocji Zdrowia w Ottawie (Kanada, 1986).

W centrum zainteresowań promocji zdrowia są ludzie i warunki, w których żyją. Problemy zdrowotne powstają w sąsiedztwie, czyli ściśle określonym kontekście życiowym – tam gdzie ludzie żyją, pracują, uczą się, wypoczywają – tam gdzie tworzą się normy i więzi społeczne, systemy wartości, zwyczaje czy system komunikowania się ze sobą.

Istnieje wiele dowodów, że poprawnie realizowana promocja zdrowia jest efektywna (daje korzyści zdrowotne) oraz opłacalna (przynosi zwrot poniesionych nakładów).

W czasach nowożytnych myślenie o poprawie zdrowia w sposób podobny do idei wyrażonej w Karcie Ottawskiej było widoczne przynajmniej od XIX w. Pierwsze użycie pojęcia ‘promowanie zdrowia’ w znaczeniu bliskim współczesnemu datuje się na lata 40 XX w.

Od zakończenia II wojny światowej do połowy lat 70 XX w. panował duch indywidualizmu, pogoni za postępem materialnym i fascynacji rosnącymi możliwościami medycyny. W ślad za takimi tendencjami to, co jest charakterystyczne dla promocji zdrowia, czyli społeczny i środowiskowy mechanizm rozwoju zdrowia, zostało zepchnięte na boczny tor i zniknęło z piśmiennictwa.

Ponowne użycie terminu ‘promocja zdrowia’ pochodzi z 1974 r., kiedy to pod nazwiskiem Marca Lalonde’a opublikowano dokument roboczy, który miał rzucić nowe światło na stan zdrowia Kanadyjczyków. W dokumencie tym promocja zdrowia została zinterpretowana jako strategia, której celem jest informowanie osób i organizacji, wpływanie na nie i asystowanie im, aby zaakceptowały większą odpowiedzialność za zdrowie psychiczne i fizyczne oraz były bardziej aktywne w sprawach wpływających na zdrowe. Niewątpliwą zasługą tego dokumentu, było to, że ukazywał ograniczone możliwości medycyny naprawczej w poprawie zdrowia populacji. Natomiast jego słabością było to, że na pierwszym planie umieścił indywidualną, osobistą odpowiedzialność za zdrowie, co już wówczas wzbudziło liczne zastrzeżenia.

Dla rozwoju promocji zdrowia przełomowa była koncepcja Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) przedstawiona w Karcie Ottawskiej w 1986 r. Wydarzenie to poprzedziła blisko czteroletnia praca przygotowawcza. Patrząc na dalszy rozwój wydarzeń można powiedzieć, że Karta Ottawska była wizjonerska i wyprzedziła swój czas.

Zarówno przed proklamowaniem Karty Ottawskiej jak i po tym fakcie w piśmiennictwie pojawiły się liczne definicje i interpretacje promocji zdrowia. Nierzadko sprzeczne z koncepcją WHO! Jednak stanowisko WHO wobec promocji zdrowia jest do tej pory niezmienne. W jednej z ciekawszych interpretacji promocję zdrowia przedstawia się jako szczepionkę przeciwko warunkom społecznym.

Promocja zdrowia w USA dość długo była ukierunkowana na zmianę indywidualnego stylu życia, ale obecnie (zwłaszcza od 2006 r.) widoczne jest szersze spojrzenie, zgodne z duchem Karty Ottawskiej.

c.d. wykładu z dn. 03.11.2022

Temat: Interpretacje Profilaktyki chorób

Najbardziej popularne podejście do profilaktyki chorób wywodzi się z lat 50. XX w. i polega na wyróżnieniu profilaktyki pierwotnej, wtórnej i trzeciorzędowej zgodnie z historią naturalną choroby.

Trzy fazy profilaktyki chorób wyróżnione wg historii naturalnej choroby:

-------------------------------------------------------------------------------------------

* LUDZIE ZDROWI * LUDZIE ZAGROŻENI * LUDZIE CHORZY

POPULACJE WYBRANE GRUPY ZDROWIEJĄCY

GRUPY JEDNOSTKI JEDNOSTKI

JEDNOSTKI

BRAK CHOROBY ZMIANY SUBKLINICZNE CHOROBA ZDIAGNOZOWANA

REDUKCJA WYKRYWANIE LECZENIE

RYZYKA

PROFILAKTYKA PROFILAKTYKA PROFILAKTYKA

PIERWOTNA WTÓRNA TRZECIORZĘDOWA

I Fazy, I rzędu II Fazy, II rzędu III Fazy, III rzędu

------------------------------------------------------------------------------------------------------

Podział ten nie jest jedyny, nie wystarcza do usystematyzowania działań podejmowanych wobec różnych problemów zdrowotnych i może być mylący.

Obecnie nieodpowiedniość tego podziału obrazują następujące cytaty z piśmiennictwa naukowego:

* „Definicje poziomów profilaktyki (tj. pierwotna, wtórna, trzeciorzędowa) nie są na tyle specyficzne, aby wszyscy używali ich we właściwy sposób”(Froom P. i in., 2000),

* „Z biegiem czasu definicja profilaktyki tak się rozrosła, że jej sens w kontekście świadczeń zdrowotnych jest teraz niejasny” (Starfield B. i in., 2008)

Innymi przykładami podejść do profilaktyki są:

* Profilaktyka uniwersalna, selektywna i wskazująca wobec problemów zdrowia psychicznego,

* Uodpornienie populacji, tzw. unieszkodliwienie źródła oraz przecięcie dróg szerzenia się wobec chorób zakaźnych,

* Matryca Haddona wobec przeciwdziałania urazom,

* Profilaktyka indywidualna wysokiego ryzyka i populacyjna.

Podane powyżej przykłady nie wyczerpują wszystkich podejść stosowanych dla celów profilaktyki różnych chorób czy problemów. Obecnie w piśmiennictwie naukowym można odnotować kilkanaście podejść do profilaktyki chorób.

.............................................................................................................................................................................................

Agenda wykładu nr 3 z dn.17.11.2022

1. Profilaktyka indywidualna i populacyjna

2. Paradoks profilaktyki.

3. Różnice między profilaktyką chorób, a promocją zdrowia.

4. Różnice między profilaktyką chorób, a promocją zdrowia

Temat nr3: Profilaktyka indywidualna i populacyjna. Paradoks profilaktyki. Profilaktyka chorób a promocja zdrowia. Różnice między profilaktyką chorób, a promocją zdrowia

Wyróżnia się profilaktykę prowadzoną w odniesieniu do pojedynczych osób, w szczególności tych, które są obciążone wysokim ryzkiem wystąpienia danej choroby (profilaktyka indywidualna, wysokiego ryzyka) oraz profilaktykę populacyjną, która jest skierowana do całej populacji niezależnie od indywidualnego ryzyka.

Strategia indywidualna polega na najwcześniejszym wykryciu choroby u osób zagrożonych i podjęciu leczenia. Strategia ta jest zazwyczaj stosunkowo prosta z wykonawczego punktu widzenia. Jest zgodna z kanonem medycyny zachodniej, toteż bywa wspierana przez profesjonalistów ochrony zdrowia oraz akceptowana przez poszczególne osoby, do których jest kierowana. Chociaż jest ważna i aprobowana, to jej skuteczność w poprawie zdrowotności jest stosunkowo niewielka w wyniku tzw. paradoksu profilaktyki. Ponadto może przynosić skutki niepożądane związane np. ze stosowaniem leków czy brakiem dostępu do leczenia po zdiagnozowaniu problemu.

Strategia populacyjna polega na zmniejszaniu lub niwelowaniu tych zagrożeń, które dotyczą całej populacji (np. zmniejszenie zawartości soli kuchennej NaCl w wysokoprzetworzonych produktach żywnościowych). Strategia ta jest zazwyczaj skomplikowana w realizacji, ponieważ wymaga udziału sektorów innych niż zdrowotny. Najczęściej nie jest doceniana, ani przez profesjonalistów, ani opinię publiczną. Jej wdrożenie wymaga profesjonalizmu i namysłu, ponieważ może prowadzić do dalszej medykalizacji życia codziennego.

Zasadniczo jednak lepsze skutki przynoszą działania, których priorytetami są:

* Interwencje populacyjne, a nie indywidualne wysokiego ryzyka,  Profilaktyka pierwotna, a nie wtórna,

* Dalsze, a nie bliższe czynniki ryzyka I uwarunkowania zdrowia.

--------------------------------- Paradoks profilaktyki ---------------------------------

POPULACJA OSÓB

o MAŁYM / ŚREDNIM POPULACJA OSÓB

RYZYKU o WYSOKIM

RYZYKU

WIĘCEJ MNIEJ

PRZYPADKÓW PRZYPADKÓW

CHORÓB CHORÓB

Paradoks profilaktyki polega na tym, że w grupach osób o niskim lub średnim ryzyku wystąpienia danej choroby dochodzi do większej liczby zachorowań na tę chorobę niż w grupach osób, które obciążone są wysokim ryzykiem zachorowania na tę chorobę.

Paradoks ten wynika z rozkładu czynników ryzyka w populacji i większej liczebności grup o niskim lub średnim ryzyku wystąpienia danej choroby.

Różnice między profilaktyką chorób, a promocją zdrowia

Co do zasady w profilaktyce chorób i promocji zdrowia inaczej interpretuje się zdrowie i determinanty zdrowia.

Strategie profilaktyki biorą swój początek z problemu zdrowotnego, populacja widziana jest z perspektywy historii naturalnej (stadium) choroby. Profilaktyka postrzega zatem cały proces przez pryzmat choroby i jej leczenia (profilaktyka III fazy). Poszukuje przy tym czynników ryzyka i stara się je eliminować (profilaktyka wtórna). Czasem sięga do modyfikacji stylu życia (zmiana zachowań ryzykownych na sprzyjające zdrowiu) i/lub niektórych czynników przyrodniczych oraz kulturowych w środowisku życia ludzi (profilaktyka pierwotna).

Strategie promocji zdrowia biorą swój początek z siedliska/środowiska życia ludzi a populacja widziana jest z perspektywy społeczności, miejsca życia i pracy (np. miasta, szkoły), z uwzględnieniem potrzeb zdrowotnych ludności. Promocja zdrowia patrzy zatem z drugiej strony – przez pryzmat zdrowia. Nie koncentruje się na etiologii chorób i czynnikach ryzyka pomimo pełnej świadomości ich roli w kształtowaniu sytuacji zdrowotnej ludności. Interesuje się natomiast warunkami życia ludzi, ich stylem życia, a przede wszystkim – samymi ludźmi, którzy mogą modyfikować szeroko rozumiane społeczno-ekonomiczne uwarunkowania zdrowia. Mobilizuje ludzi do przejęcia kontroli nad determinantami zdrowia – robi to z nimi i przez nich.

Podejście prewencyjne (profilaktyka chorób), tzw. z góry na dół (top-down), odgórne, polega na tym, że profesjonaliści od spraw chorób zgodnie ze swoimi kryteriami wybierają problem zdrowotny do rozwiązania, określają grupy dotknięte tym problemem oraz metody przeciwdziałania, oferują usługi (świadczenia), a od wybranych grup i osób oczekują posłuszeństwa oraz odpowiedzialności.

Podejście promocji zdrowia, tzw. z dołu do góry (bottom-up), oddolne, zakłada upodmiotowienie (empowerment) osób i/lub społeczności, umożliwienie im wyboru problemu, który jest dla nich ważny, wyboru metod przeciwdziałania oraz współpracy przy tworzeniu świadczeń zdrowia publicznego. Aktywne uczestnictwo pozwala na zyskanie przez nich poczucia kontroli (panowania) nad zdrowiem i jego uwarunkowaniami.

Profilaktyka pierwotna i częściowo profilaktyka wtórna oraz promocja zdrowia są komplementarnymi strategiami umacniania zdrowia. Aby zwiększyć uzyskiwane efekty zdrowotne strategie te stosowane są jednocześnie.

...............................................................................................................................................................................................

Agenda wykładu 4 z dn. 24,11.2022:

1. Choroba cywilizacyjna

2. CHOROBY CYWILIZACYJNE -czynniki chorobotwórcze

3. Przyczyny chorób cywilizacyjnych

4. Choroby cywilizacyjne wg. WHO.

TEMAT WYKŁADU: PROMOCJA ZDROWIA W CHOROBACH CYWILIZACYJNYCH

Choroba cywilizacyjna

Choroby cywilizacyjne są definiowane jako globalnie występujące, powszechne choroby, do których wystąpienia lub rozprzestrzenienia przyczynił się postęp współczesnej cywilizacji. Z tego też powodu zamiennie używa się nazwy „choroby XXI wieku”. Częstotliwość ich występowania zbiega się ze stopniem rozwoju cywilizacji. Rozprzestrzeniają się globalnie, są niezakaźne, a mimo to prowadzą do niepełnosprawności i w ponad 80% doprowadzają do przedwczesnych zgonów

Choroba cywilizacyjna Choroba raz zakwalifikowana jako cywilizacyjna pozostaje nią jedynie do czasu, kiedy ludzkość nie upora się z owym problemem, a zachorowalność i śmiertelność z jej powodu nie zmniejszy się i nie straci wymiaru globalnego.

Choroby cywilizacyjne występują globalnie i są bardzo powszechne. Ich pojawienie się, a także znaczne rozprzestrzenienie, zwłaszcza w krajach wysoko rozwiniętych, paradoksalnie zostało spowodowane osiągnięciem dużego postępu cywilizacyjnego i technicznego przez współcześnie żyjących ludzi. Stąd pochodzi alternatywna nazwa chorób cywilizacyjnych – choroby XXI wieku. Takie określenie jest jednak wskazówką, aby je rozpatrywać pod względem ich występowania w określonym miejscu i czasie

Choroba cywilizacyjna Definicja Choroby cywilizacyjne to schorzenia związane z ujemnymi skutkami życia w warunkach wysoko rozwiniętej cywilizacji (sytuacjach stresowych, napięciu nerwowym, małej ruchliwości mięśniowej, oddziaływaniu skażeń środowiska i hałasu, nieracjonalnym odżywianiu).

Nowy leksykon PWN. Wyd. PWN Warszawa, 2018

Choroba cywilizacyjna

Choroby cywilizacyjne są jednym z największych problemów z jakimi boryka się ludność krajów wysoko rozwiniętych. Mimo postępów w medycynie, lekarze często pozostają bezsilni wobec dolegliwości z jakimi przyszło nam się zmierzyć. Do ich wystąpienia przyczynił się postęp cywilizacji, dlatego też często nazywa się je też chorobami XXI wieku. Rozwój ten spowodowany jest wieloma czynnikami, na które jesteśmy narażeni na co dzień. Są to m.in. stres, siedzący tryb życia a co za tym idzie brak aktywności fizycznej, nieodpowiednia dieta, a także substancje uzależniające, jak nikotyna, czy alkohol.

Choroba cywilizacyjna Pierwszy człowiek biorąc ziemię we władanie otrzymał polecenie „uczynienia jej sobie poddanej”. Analizując zmiany, jakie zaszły na naszej planecie w ciągu wieków trudno nie odnieść wrażenia, że otrzymane kompetencje człowiek przekroczył wielokrotnie, nie bacząc na skutki. Coraz większe uprzemysłowienie, urbanizacja, degradacja środowiska oraz szczególny tryb życia współczesnego człowieka wywołały jeszcze inne negatywne skutki dla życia i zdrowia. To choroby cywilizacyjne – koszmar naszych czasów.

Choroby cywilizacyjne związane są z rozwojem cywilizacji, którego widocznymi elementami są:  industrializacja

 urbanizacja

 mechanizacja

 motoryzacja

 chemizacja rolnictwa

CHOROBY CYWILIZACYJNE -czynniki chorobotwórcze Istotnym czynnikiem chorobotwórczym jest nadmierne tempo życia, stały pośpiech, „pogoń za czasem”, co jest podłożem stanów nerwicowych i zaburzeń neurowegetatywnych. Choroby cywilizacyjne zależą nie tylko od bezpośredniego działania czynników składających się na współczesną cywilizację, ale również od wybranego stylu życia.

CHOROBY CYWILIZACYJNE -czynniki chorobotwórcze

Czyli:

 eliminacji lub znacznego ograniczenia ruchu i wysiłku fizycznego ( siedzący tryb życia)

 niewłaściwego odżywiania

 stosowania używek

 podatności na stres

DRAMAT CHORÓB CYWILIZACYJNYCH

Choroby cywilizacyjne to nie tylko powszechnie występujące schorzenia. To także przyczyny ponad 80% wszystkich zgonów. Choroby XXI wieku są odpowiedzialne za większość kosztów społecznych, pogorszenie jakości życia oraz skrócenie jego długości.

Przyczyny chorób cywilizacyjnych Jakie są przyczyny chorób cywilizacyjnych?

•niewystarczająca codzienna aktywność fizyczna, siedzący tryb życia,

•monotonna, źle zbilansowana dieta bogata w energię, cukry, tłuszcze zwierzęce, sól i produkty wysoko przetworzone, jednocześnie uboga w warzywa i owoce zawierające błonnik, witaminy i sole mineralne, a także produkty pełnoziarniste. Nie bez znaczenia jest ich jakość,

•zanieczyszczenie środowiska naturalnego: powietrza, wody, gleby,

•obciążenie genetyczne. Wpływ obciążenia genetycznego populacji w rozwoju chorób cywilizacyjnych, w zależności od źródeł, jest szacowany na 12-20 proc.

•niehigieniczny tryb życia: stres i permanentne napięcie, przepracowanie, brak czasu na odpoczynek, brak odpowiedniej ilości regenerującego snu, sięganie po używki (palenie papierosów, spożywanie alkoholu), hałas i pośpiech,

•zmiany klimatyczne, wyczerpywanie się zasobów naturalnych.

Coraz częściej zapadamy na następujące choroby cywilizacyjne:

 choroby układu krążenia: – nadciśnienie tętnicze – choroba niedokrwienna serca (W Polsce odpowiedzialnie za 50% liczby zgonów, z tego najczęstszy jest zawał serca i udar mózgu.)

 cukrzyca

 otyłość

 alergie i astma oskrzelowa

 choroby psychiczne

 depresje i nerwice

 niektóre nowotwory

 choroba wrzodowa

 alkoholizm i narkomania

 choroby układu krążenia: – nadciśnienie tętnicze – choroba niedokrwienna serca (W Polsce odpowiedzialnie za 50% liczby zgonów, z tego najczęstszy jest zawał serca i udar mózgu.)

 cukrzyca

 otyłość

 alergie i astma oskrzelowa

 choroby psychiczne

 depresje i nerwice

 niektóre nowotwory

 choroba wrzodowa

 alkoholizm i narkomania

Choroby układu krążenia Region Europy, w którym leży Polska, charakteryzuje się najwyższą umieralnością z powodu chorób układu krążenia. Jak wynika z danych epidemiologicznych Europa Środkowa i Wschodnia w porównaniu z Europą Zachodnią ma blisko 10- krotnie większą liczbę przedwczesnych zgonów z powodu tych chorób.

Choroby układu krążenia Schorzenia układu krążenia to choroby sercowonaczyniowe, które są najczęstszą przyczyną zgonów w Polsce. W naszym kraju zachorowalność na dolegliwości układu krwionośnego są znacznie wyższe niż na Zachodzie. Chociaż w dobie dzisiejszej medycyny istnieją bardzo dobre metody diagnostyczne i nowoczesne sposoby leczenie, to każdego roku z powodu problemów sercowo-naczyniowych umiera prawie 200 tyś. osób. Przyczyną chorób układu krwionośnego może być wiele czynników, między innymi nieodpowiednia dieta i mała ilość aktywności fizycznej.

Choroby układu krążenia Choroby układu krwionośnego można mniej lub bardziej skutecznie leczyć, ograniczając ich progresję i zmniejszając ryzyko wystąpienia niebezpiecznych powikłań. Istnieją jednak i takie schorzenia, w których niewiele pomogą środki farmakologiczne i zabiegi operacyjne jeśli jednocześnie nie zmienimy trybu życia i nie wyzbędziemy się szkodliwych nawyków. Tego rodzaju postępowanie wdrożone odpowiednio wcześnie, może też w dużym stopniu uchronić nas przed rozwojem chorób układu krwionośnego.

Choroby układu krążenia - zawał serca - występuje na skutek braku dopływu krwi do mięśnia sercowego przez długi okres czasu. Zawał serca to przypadłość dotykająca częściej mężczyzn, szczególnie po 40. roku życia. Czynnikami zwiększającymi ryzyko zawału jest otyłość oraz nadciśnienie tętnicze. Chorzy uskarżają się na silny ból za mostkiem. - nadciśnienie tętnicze - występuje, gdy ciśnienie tętnicze krwi podwyższone jest powyżej normy. Stan ten charakteryzuje się bólami głowy oraz bezsennością, kołataniem serca, szumami w uszach, mroczkami przed oczami, a nawet zawrotami głowy,

Choroby układu krążenia

- zawał serca - występuje na skutek braku dopływu krwi do mięśnia sercowego przez długi okres czasu. Zawał serca to przypadłość dotykająca częściej mężczyzn, szczególnie po 40. roku życia. Czynnikami zwiększającymi ryzyko zawału jest otyłość oraz nadciśnienie tętnicze. Chorzy uskarżają się na silny ból za mostkiem.

- nadciśnienie tętnicze - występuje, gdy ciśnienie tętnicze krwi podwyższone jest powyżej normy. Stan ten charakteryzuje się bólami głowy oraz bezsennością, kołataniem serca, szumami w uszach, mroczkami przed oczami, a nawet zawrotami głowy,

Otyłość Często słyszy się, że otyłość przybiera rozmiary epidemii. Dlaczego? Obecnie problem otyłości dotyczy coraz młodszych osób. Kiedyś była to bolączka wyłącznie osób dorosłych, teraz coraz częściej dotyka również dzieci. W związku z tym u maluchów pojawiają się takie problemy zdrowotne jak nadciśnienie tętnicze, wysoki poziom cholesterolu, cukrzyca typu 2. Złe nawyki wyniesione z okresu dzieciństwa utrwalamy w swoim dorosłym życiu. Jeśli więc do grupy osób, które zbędne kilogramy gromadzą dopiero w swoim dorosłym życiu dołożymy te, które z problemem nadwagi borykają się od wczesnego dzieciństwa, okaże się, że żyjemy w otyłolandii.

Otyłość obciąża stawy, które codziennie dźwigają nasze ciało. Ponadto otyłość prowadzi do degeneracji kości i stawów (osteoarthritis). I tak na przykład podczas kiedy otyła osoba ma 20 lat, jej stawy (najczęściej kolanowe) mają wrażenie jakby miały co najmniej 40. Nadmiar tkanki tłuszczowej odkłada się nie tylko w postaci widocznych fałdek. Znacznie bardziej niebezpieczne jest odkładanie się tłuszczu w naczyniach krwionośnych w postaci tzw. blaszek miażdżycowych. Ich obecność powoduje upośledzenie przepływu krwi i odżywianie poszczególnych narządów.

Otyłość

Nadwaga i otyłość są zazwyczaj konsekwencją niewłaściwej diety oraz braku ćwiczeń fizycznych. Otyłość, obok cukrzycy, jest drugim z czynników ryzyka, którego częstość występowania w skali świata narasta. W Europie 20-30% populacji zalicza się do otyłych. Ten procent stale się zwiększa. Nadwagą lub otyłością dotkniętych jest w Polsce 62% mężczyzn i 50% kobiet. Nie ulega wątpliwości, że epidemia otyłości związana jest ze zmienionym trybem życia współczesnego człowieka, zwłaszcza w krajach rozwiniętych.

Otyłość Najczęściej dotyczy to serca. Dlatego też otyłość zwiększa ryzyko chorób sercowo naczyniowych (zawału serca, udaru mózgu). Naraża również na wystąpienie nadciśnienia tętniczego, wysokiego poziomu cholesterolu (całkowitego, cholesterolu LDL ) oraz trójglicerydów, cukrzycy typu 2, nocnego bezdechu sennego, kamicy pęcherzyka żółciowego. Otyłość wpływa również na nasze samopoczucie psychiczne. Prowadzi do obniżenia samooceny przez co zwiększa ryzyko depresji.

Depresja

Depresja przede wszystkim różni się od uczucia smutku tym, że zakłóca Twoje codzienne życie. Nie pozwala Ci normalnie pracować, uczyć się, jeść, spać czy po prostu dobrze bawić. Uczucia bezsilności, bezradności, beznadziejności są bardzo intensywne i rzadko ustępują chociażby w najmniejszym stopniu. Najczęściej sprowadza się to do tego, że dotychczasowe hobby już Cię nie interesuje, unikasz spotkań ze znajomymi, towarzyszy Ci ciągłe uczucie zmęczenia. Wykonywanie codziennych obowiązków Cię przytłacza. Choroba ta dotyczy dwa razy częściej kobiet niż mężczyzn. W jej przebiegu na początku wszystko może się wydawać beznadziejne, jednak z odpowiednią pomocą, może ulec zdecydowanej poprawie. Depresja Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że do 2025 r stanie się ona drugą najczęstszą chorobą po chorobach układu krążenia.

Przerażające?

Dla osób zdrowych to jak czytanie horroru. Dla chorych- świat, w którym muszą żyć.

Depresja Aby rozpoznać depresję, musi być spełniony przynajmniej jeden z poniższych głównych kryteriów rozpoznania: obecność obniżonego (depresyjnego) nastroju i/lub wyraźnie zmniejszenie zainteresowania wszystkimi czynnościami dnia codziennego. Objawy te muszą występować prawie codziennie, przez większą część dnia ponad dwa tygodnie

Depresja to stan, który pojawia się niespostrzeżenie. Człowiek powoli traci poczucie sensu, staje się bierny, nie wykazuje ochoty na żadną aktywność i jedyne, czego pragnie to samotność. Człowiek ma poczucie niezrozumienia przez bliskich, wszystko, co do tej pory przynosiło nam radość, jest dla nas obojętne.

Depresja to nie tylko problem osób dorosłych. Coraz częściej dotyka także dzieci i młodzieży. U nich najczęściej pierwszym objawem jest łatwe irytowanie się, wpadanie w złość, wrogość oraz odgradzanie się od rodziny i rówieśników.

Nowotwory

Nowotwór to nieprawidłowa tkanka powstająca z jednej „chorej” komórki organizmu. Rośnie ona w wyniku niekontrolowanych podziałów komórek, połączonych z jednoczesnym zaburzeniem różnicowania się powstających komórek.

Nowotwory Organizm traci kontrolę nad procesem namnażania się komórek w wyniku mutacji różnych genów, które kodują białka pełniące istotną rolę w cyklu komórkowym. Geny takie nazywamy protoonkogenami i antyonkogenami.

Część nowotworów rozwijających się u człowieka jest dziedziczna – stanowią one około 5—10% wszystkich chorób nowotworowych. Nowotwory rozwijają się tylko w takich tkankach, których komórki cechują się zdolnością do rozmnażania. Nie powstają zatem z dojrzałych neuronów (komórki nerwowe) i kardiomiocytów (komórki mięśnia sercowego), ponieważ wymienione komórki utraciły już zdolność do namnażania się. Nowotwory

Najczęstsze nowotwory wśród Polaków:

- rak płuca,

- rak piersi u kobiet,

- rak jelita grubego,

- rak gruczołu krokowego,

- rak żołądka,

- rak nerki,

- rak trzonu macicy,

- rak pęcherza moczowego,

- rak szyjki macicy,

- rak jajnika,

Cukrzyca Najczęściej mamy do czynienia z cukrzyca typu II, w której insulinooporność współistnieje z zaburzeniami wydzielania insuliny. W Polsce choruje na nią ok. 2 mln osób. Chociaż stwierdzono, że szansa zachorowania na cukrzycę wzrasta z wiekiem ostanie trendy epidemiologii cukrzycy typu II mówią o obniżeniu wieku osób chorujących.

Cukrzyca jest przewlekłym schorzeniem, którego przyczyną jest zaburzenie wydzielania insuliny. Za mała ilość insuliny w organizmie powoduje zaburzenia w zakresie wykorzystania glukozy przez komórki organizmu, co powoduje zwiększenie stężenia glukozy we krwi (hiperglikemię) oraz wydalanie glukozy wraz z moczem.

Cukrzyca jest to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się przewlekłą hiperglikemią wynikającą z zaburzenia wydzielania i/lub działania insuliny. Niedostateczne wydzielanie insuliny i/lub zmniejszona odpowiedź tkanek na insulinę upośledza złożone działanie insuliny w tkankach docelowych, co skutkuje zaburzeniem metabolizmu węglowodanów, lipidów i białek. U chorego może być obecne zarówno upośledzenie wydzielania, jak i funkcji insuliny.

Objawy cukrzycy typu I (insulinozależnej): - duże pragnienie - częste oddawanie moczu - spory apetyt i utrata wagi - ogólne osłabienie - senność - zamazane lub podwójne widzenie

Cukrzyca Objawy cukrzycy typu II (insulinoniezależnej) - duże pragnienie i częste oddawanie moczu (choć nie tak nasilone, jak w cukrzycy typu I) - chudnięcie, mimo normalnego apetytu i diety - nieostre widzenie - drażliwość, apatia - zmęczenie i senność - łatwe powstawanie siniaków i wolniejsze gojenie się ran - nawracające zapalenia skóry, zapalenia dziąseł lub zapalenia pęcherza moczowego - sucha skóra - świąd skóry - mrowienie lub przejściowa utrata czucia w stopach - u mężczyzn - zaburzenia erekcji - u kobiet – przewlekłe zapalenia pochwy

Alergie i astma oskrzelowa Co 4 Polak ma katar. To nie zwykły katar, ale zmiany chorobowe spowodowane alergenami. Założyć można, że ponad 40 proc. Polaków ma (gdyby się im poddawali) dodatnie wyniki testów na powszechnie występujące alergeny.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) zespól choroby charakteryzujący się postępującym i niecałkowicie odwracalnym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Najczęstszą przyczyną POChP jest narażenie na dym tytoniowy, ale inne czynniki, takie jak substancje drażniące z powietrza oraz stany wrodzone.

POCHP – Przewlekła Obturacyjna Choroba Płuc POChP jest czwartą pod względem częstości przyczyną zgonów. Objawy są niespecyficzne, dominuje duszność. Leczenie ma charakter objawowy.

POChP jest chorobą nieuleczalną, a wszelkie działania lekarskie mają na celu spowolnienie procesu chorobowego i poprawę komfortu życia pacjenta.

Pozostałe choroby cywilizacyjne

Choroby przewodu pokarmowego:

a) Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

b) Choroba refleksowa przełyku

c) Żylaki odbytu

d) Biegunka

e) Zaparcia

Profilaktyka choroby cywilizacyjnej Kluczowe jest, by zadbać o optymalną codzienną aktywność fizyczną. Warto pamiętać, że WHO za minimalną codzienną dawkę ruchu uznaje 10 000 kroków dla osoby pracującej fizycznie i 15 000 dla osoby pracującej umysłowo. Minimalny ciągły czas aktywności fizycznej nie powinien być krótszy niż 60 - 90 min

Profilaktyka choroby cywilizacyjnej Właściwa dieta

Konieczne również jest przestrzeganie zasad racjonalnej, dobrze zbilansowanej i różnorodnej , obejmującej pięć niedużych posiłków dziennie, spożywanych o regularnych porach. Istotna jest również jakość składników, z których przygotowywane są potrawy.

Optymalne żywienie odgrywa istotną rolę w każdym etapie życia osobniczego. Sposób odżywiania oddziałuje na człowieka przez całe jego życie, wpływa na wiele czynników zdrowotnych, decydując o ich wzajemnych interakcjach. Aby organizm funkcjonował prawidłowo, dieta powinna być zbilansowana, co oznacza występowanie w pożywieniu wszystkich składników pokarmowych, we właściwej ilości i proporcjach.

Profilaktyka choroby cywilizacyjnej Tryb życia

Należy również postawić na higieniczny, zdrowy tryb życia, czyli ograniczyć bądź wyeliminować używki, unikać sytuacji stresowych. Kiedy można, warto zwolnić - zadbać o sen i wypoczynek, znaleźć czas na pasje. Chorobom cywilizacyjnym można również zapobiegać, regularnie się badając.

Bibliografia

1. Bulska J (red.). Zagrożenia zdrowia chorobami cywilizacyjnymi. Pedagogiczne konteksty badawcze. Kraków; Wydawnictwo Impuls,2018.

2. Siemiński M. Środowiskowe zagrożenia zdrowia. Warszawa; Wydawnictwo PWN, 2019.

3. Gromadzka – Ostrowska J. Zagadnienia zdrowia publicznego i ochrony środowiska. W: Gromadzka – Ostrowska J, Włodarek D, Toeplitz Z. Edukacja pozdrowotna. Warszawa; Wydawnictwo SGGW, 2020:21-34

............................................................................................................................................................................................

Zagadnienie do zaliczenia testu z przedmiotu:

Promocja Zdrowia Kierunek studiów:

Pielęgniarstwo licencjackie pomostowe rok 1 semestr 1 st. niestacjonarne

Dr hab. prof. Joanna Jasińska, MBA

1. Definicja Promocji Zdrowia

2. Cele działań w promocji zdrowia

3. Różnica pomiędzy promocją zdrowia a prewencją chorób.

4. Wymień obszary holistycznego modelu zdrowia.

5. Funkcje edukacji zdrowotnej

6. Modele edukacji zdrowotnej

7. Profilaktyka chorób.

8. Profilaktyka pierwotna (I fazy). Profilaktyka wtórna (II fazy). Profilaktyka III fazy.

9. Profilaktyka indywidualna i populacyjna.

10. Paradoks profilaktyki.

11. Różnice między profilaktyką chorób, a promocją zdrowia.

12. Choroby Cywilizacyjne -czynniki chorobotwórcze.

13. Choroby cywilizacyjne wg. WHO.

14. Przyczyny chorób cywilizacyjnych.

............................................................................................................................................................................................

Zagadnienie do zaliczenia testu z przedmiotu: Promocja Zdrowia

Kierunek studiów:

Pielęgniarstwo licencjackie pomostowe rok 1 semestr 1 st. niestacjonarne

Dr hab. prof. Joanna Jasińska, MBA

1.Definicja Promocji Zdrowia

*Promocja zdrowia: wszelkie programy podnoszące poziom świadomości i odpowiedzialności w celu poprawy i podtrzymania stanu zdrowia a także zmniejszenia prawdopodobieństwa choroby lub wypadku.

Promocję zdrowia rozumiemy jako tworzenie warunków ułatwiających i zachęcających do prozdrowotnego stylu życia. Działania z zakresu promocji zdrowia mają na celu zwiększanie kontroli nad swoim zdrowiem. Obok profilaktyki i edukacji zdrowotnej jest jednym z podstawowych elementów zdrowia publicznego.

2. Cele działań w promocji zdrowia

*Celem działań w zakresie promocji zdrowia jest podniesienie poziomu aktywności fizycznej, poprawa sposobu żywienia, a także zachęcanie do rezygnacji z używek, przy jednoczesnym stałym monitorowaniu stanu zdrowia.

Środowisko fizyczne

- eliminacja zagrożeń dla zdrowia, poprawa warunków życia i pracy

Środowisko społeczne

- normy społeczne – utrwalanie lub modyfikacja istniejących norm albo kształtowanie nowych w zależności czy sprzyjają zdrowiu;

- percepcja norm – zmiana lub utrwalenie indywidualnej percepcji norm

Służby społeczne - poprawa istniejących lub tworzenie nowych służb socjalnych i zdrowotnych w zależności od tego, czy sprzyjają zdrowiu i zaspakajają potrzeby społeczności. System wsparcia w społeczności wspieranie lub tworzenie różnych grup samopomocy.

3.Różnica pomiędzy promocją zdrowia a prewencją chorób.

PROMOCJA ZDROWIA to podnoszenie jakości życia jako przeciwdziałanie chorobie. Jest to proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem i jego poprawą

PREWENCJA to przeciwdziałanie chorobie w celu utrzymania aktualnego stanu zdrowia. To profilaktyka chorób …… gdzie profesjonaliści od spraw chorób zgodnie ze swoimi kryteriami wybierają problem zdrowotny do rozwiązania, określają grupy dotknięte tym problem oraz metody przeciwdziałania, oferują usługi ( świadczenia ).

4.Wymień obszary holistycznego modelu zdrowia.

Holistyczny model zdrowia to podejście opierające się na założeniu, że organizm pacjenta i poszczególne sfery jego życia stanowią jednorodną całość, leczenie zaś polega na przywróceniu harmonii we wszystkich obszarach życia, nie tylko na leczeniu danego fragmentu ludzkiego organizmu. Obszary holistycznego modelu zdrowia, w których wyróżniono dobre samopoczucie fizyczne, psychiczne i społeczne oraz też wielu przypadkach i duchowe.

Ten model to holistyczno-funkcjonalny zwany w naukach medycznych modelem biopsy- chospołecznym, lub ekologicznym.

Wymiary te to zdrowie: fizyczne, psychiczne, społeczne, duchowe, emocjonalne oraz seksualne i prokreacyjne https://psychologia.pwn.pl/artykul/holistyczne-podejscie-do-zdrowia-62913012a1e811d3c6b83b2c

5. Funkcje edukacji zdrowotnej

FUNKCJE – orientacyjna, personalizacyjna, rozwojowa, kompensacyjna, socjalizacyjna, emancypacyjna, kulturowa.

Orientacja – dokonywanie świadomych wyborów, najbardziej optymalnego modelu życia dzięki zobiektywizowanej i przyswojonej wiedzy o zdrowiu.

Personalizacja – udzielanie pomocy w kształtowaniu samego siebie, autokreowanie

Rozwój – umożliwienie jednostce gromadzenia nowych doświadczeń oraz osiągania nowych kompetencji na miarę własnych potrzeb, możliwości zdrowotnych i rozwojowych.

Kompensacja – uzupełnianie i wzbogacanie informacji na temat zdrowia, choroby, postępowania w stanach zagrożenia chorobą, wyrównywania braków środowiskowych.

Socjalizacja – przyswajanie przez jednostkę kultury zdrowotnej danej grupy, przygotowanie do twórczego udziału w życiu społecznym, konstruktywnej w niej roli z punktu widzenia zdrowia.

Emancypacja – zapewnienie jednostce niezbędnego zasobu wiedzy pozwalającej rozeznać się i ocenić własne możliwości związane z sytuacją zdrowotną i rozwojową.

Kultura – otwiera jednostce możliwość szerokiego i nieograniczonego uczestnictwa w kulturze, aktywnego i twórczego wkładu w rozwój kultury zdrowotnej.

6. Modele edukacji zdrowotnej

Model – z języka łac. MODULUS znaczy miara, wzór – oznacza wzór według którego coś jest lub będzie wykonywane. Model konstrukcja o charakterze hipotetycznym, przedstawiająca w sposób schematyczny i uproszczony jakiś przedmiot, stan rzeczy lub proces

Model I zorientowany na chorobę

Model II zorientowany na czynniki ryzyka

Model III zorientowany na zdrowie

I Model ZORIENTOWANY NA CHOROBĘ

Cel – zapobieganie określonym jednostkom chorobowym,

Działania – skierowane są na grupy czynników ryzyka związane z

poszczególnymi jednostkami chorobowymi,

Rezultat – uniknięcie choroby

II Model ZORIENTOWANY NA CZYNNIKI RYZYKA

Cel – koncentrowanie się na eliminacji poszczególnych czynników ryzyka, ma to zapobiec nie jednej lecz kilku chorobom.

Zaleta modelu – współpraca specjalistów w pracy edukacyjnej: onkolog, kardiolog, dietetyk, zwiększa to prawdopodobieństwo skutecznego oddziaływania na zachowania ludzi.

Wada tego II modelu – nie uwzględnia się pozytywnego aspektu zdrowia.

Model III zorientowany na zdrowie - Zasada tego modelu – ludzie z poszczególnych środowisk i grup społecznych winni aktywnie współuczestniczyć w definiowaniu własnych problemów zdrowotnych, brać udział w identyfikacji czynników oddziaływujących na ich zdrowie i zachowania zdrowotne oraz wpływać na kształtowanie i wdrażanie działań zmierzających do poprawy stanu zdrowia.

Zadania – kompleksowe działania adresowane do ludzi zdrowych, budowanie i wdrażanie programów edukacji zdrowotnej, odchodzenie od przedmiotowego traktowania ludzi.

7. Profilaktyka chorób.

Profilaktyka chorób to działania ukierunkowane na zapobieganie wystąpieniu choroby, na minimalizowanie wpływu choroby i niepełnosprawności albo – jeśli nie jest to możliwe – opóźnienie jej postępu.

Wyróżniamy trzy fazy profilaktyki chorób: profilaktyka pierwotna ( I faza ); profilaktyka wtórna ( II faza ); profilaktyka trzeciorzędowa ( III faza).

8. Profilaktyka pierwotna (I fazy). Profilaktyka wtórna (II fazy). Profilaktyka III fazy.

Profilaktyka pierwotna ( I fazy)( I rzędu) – zapobieganie chorobom poprzez kontrolowanie czynników ryzyka. Tą profilaktyką objęci są zdrowi ludzie, zdrowa populacja i zdrowe grupy oraz zdrowe jednostki – brak u nich choroby – redukcja ryzyka.

Profilaktyka wtórna ( II fazy)( II rzędu) – zapobieganie konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie i leczenie. Tą profilaktyką objęci są ludzie zagrożeni, wybrane grupy oraz jednostki. Zmiany subkliniczne i wykrywanie ( subkliniczna czyli utajona, podkliniczna np. niedoczynność tarczycy (SNT)).

Profilaktyka trzeciorzędowa ( III fazy)( III rzędu) – zahamowanie postępu choroby oraz ograniczenie powikłań. W tej grupie są ludzie chorzy oraz zdrowiejące jednostki – mają chorobę zdiagnozowaną oraz ustalone leczenie.

9. Profilaktyka indywidualna i populacyjna.

Profilaktyka indywidualna – prowadzona jest w odniesieniu do pojedynczych osób, w szczególności tych, które są obciążone wysokim ryzykiem wystąpienia danej choroby. Indywidualna polega na najwcześniejszym wykryciu choroby u osób zagrożonych i podjęciu leczenia.

Profilaktyka populacyjna polega na zmniejszaniu lub niwelowaniu tych zagrożeń, które dotyczą całej populacji. Jest zazwyczaj skomplikowana w realizacji, ponieważ wymaga udziału sektorów innych niż zdrowotny ( zwłaszcza kiedy chodzi o wysoko przetworzonych produkty żywnościowe w celu zastosowania diet właściwych do danych chorób cywilizacyjnych) (np. zmniejszenie zawartości soli kuchennej NaCl oraz cukru w napojach słodzonych).

10. Paradoks profilaktyki.

Paradoks profilaktyki polega na tym, że w grupach osób o niskim lub średnim ryzyku wystąpienia danej choroby dochodzi do większej liczby zachorowań na tę chorobę niż w grupach osób, które obciążone są wysokim ryzykiem zachorowania na tę chorobę. Paradoks ten wynika z rozkładu czynników ryzyka w populacji i większej liczebności grup o niskim lub średnim ryzyku wystąpienia danej choroby.

11. Różnice między profilaktyką chorób, a promocją zdrowia.

Różnica pomiędzy profilaktyką a promocją zdrowia: profilaktyka chorób to proces kierowany przeciwko chorobie, a promocja zdrowia jest działaniem zmierzającym do zachowania zdrowia.

12. Choroby Cywilizacyjne -czynniki chorobotwórcze.

Czynniki chorobotwórcze

Biologiczne – wirusy, bakterie, pierwotniaki, płazińce, stawonogi, obleńce, priony (priony to białkowe nieprawidłowe cząsteczki zakaźne, powstają z występujących powszechnie w wielu organizmach i ostatecznie mogą powodować zakaźne choroby neurodegeneracyjne – np. tym spowodowana była / jest tzw. choroba szalonych krów)( Priony, infekcyjne cząsteczki białka, powodują choroby układu nerwowego zwierząt (m.in. scrapie u owiec i bydła) oraz człowieka (m.in. chorobę Creutzfeldta-Jakoba i kuru).

Fizykochemiczne – promieniowanie, gleba skażona, powietrze zanieczyszczenia, trucizny, pogoda- zmiany klimatyczne.

Społeczne - nacisk społeczny, nieodpowiednie warunki życia, brak akceptacji, podatność na stres, ograniczony brak ruchu i wysiłku, niewłaściwe odżywiane, stosowanie używek, niehigieniczny tryb życia, przepracowanie, brak snu, hałas i pośpiech.

Genetyczne - wpływ obciążenia genetycznego populacji w rozwoju chorób cywilizacyjnych.

13. Choroby cywilizacyjne wg. WHO.

Choroby układu krążenia:

– nadciśnienie tętnicze

– choroba niedokrwienna serca

(W Polsce odpowiedzialnie za 50% liczby zgonów, z tego najczęstszy jest zawał serca i udar mózgu.)

* cukrzyca; *otyłość, *alergie i astma oskrzelowa, *choroby psychiczne, *depresje i nerwice, *nowotwory, *choroba wrzodowa, *alkoholizm i narkomania

14. Przyczyny chorób cywilizacyjnych.

Nasz styl życia - wpływa negatywnie na zdrowie i ogólną kondycję organizmu. Brak aktywności fizycznej, zła dieta, stres, zanieczyszczenie środowiska i palenie tytoniu to główne przyczyny chorób cywilizacyjnych, będących epidemią XXI wieku i istotnym problemem państw wysoko rozwiniętych.

W Polsce którego skutkiem w/w przyczyn jest zwiększone ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych – nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej i zawału serca, czy też udaru mózgu.

Choroby cywilizacyjne związane są z rozwojem cywilizacji, którego widocznymi elementami są: * *industrializacja, * urbanizacja, * mechanizacja, * motoryzacja * chemizacja rolnictwa

Przyczyny chorób cywilizacyjnych

•niewystarczająca codzienna aktywność fizyczna, siedzący tryb życia,

•monotonna, źle zbilansowana dieta bogata w energię, cukry, tłuszcze zwierzęce, sól i

produkty wysoko przetworzone, jednocześnie uboga w warzywa i owoce zawierające błonnik,

witaminy i sole mineralne, a także produkty pełnoziarniste. Nie bez znaczenia jest ich jakość,

•zanieczyszczenie środowiska naturalnego: powietrza, wody, gleby,

•obciążenie genetyczne. Wpływ obciążenia genetycznego populacji w rozwoju chorób

cywilizacyjnych, w zależności od źródeł, jest szacowany na 12-20 proc.

•niehigieniczny tryb życia: stres i permanentne napięcie, przepracowanie, brak czasu na

odpoczynek, brak odpowiedniej ilości regenerującego snu, sięganie po używki

(palenie papierosów, spożywanie alkoholu), hałas i pośpiech,

•zmiany klimatyczne, wyczerpywanie się zasobów naturalnych.

...........................................................................................................................................................................................

TESTY ZALICZENIOWE z PROMOCJI ZDROWIA

Test nr 1 z 5.II.2023 r.

Egzamin z przedmiotu: PROMOCJA ZDROWIA - wykłady.

Informację dodatkowe: test wyboru- tylko jedna odpowiedź jest poprawna.

Zaznaczamy tylko jedną odpowiedź i tylko jeden raz.

Punktacja: liczna punktów z testu: 20 punktów -100%. Zdawalność - 50%+ 1 punkt czyli 11 punktów. Kryteria oceny: dostateczna - 11 - 12 punktów, ocena dostateczny plus 13 - 14 punktów, ocena dobry - 15-16 punkty, ocena dobry plus - 17 - 18 punktów, ocena bardzo dobry 19 - 20 punktów.

Rozpoczęto	niedziela, 5 lutego 2023, 21:36
Stan	Ukończone
Ukończono	niedziela, 5 lutego 2023, 21:55
Wykorzystany czas	19 min. 1 sek
Punkty	15,00/20,00
Ocena	3,75 pkt. na 5,00 pkt. możliwych do uzyskania (75%)

Pytanie 1

Niepoprawnie

Punkty: 0,00 z 1,00

Rozpoczęto	poniedziałek, 6 lutego 2023, 18:13
Stan	Ukończone
Ukończono	poniedziałek, 6 lutego 2023, 18:32
Wykorzystany czas	19 min. 19 sek.
Punkty	20,00/20,00
Ocena	5,00 pkt. na 5,00 pkt. możliwych do uzyskania (100%)